چکیده:
معماری دارای فضاهایی متفاوت میباشد که هر فضا حسی را به کاربر القا میکند. تعاریف متفاوتی از فضا در دیدگاههای مختلف وجود دارد. عوامل زیادی در حس فضا تاثیرگذار هستند، از جمله: شکل، سطح، رنگ و ماده ، که هریک به طریقی و با کیفیات متفاوت بر حس فضا تأثیر میگذازرند.ماده یکی از مهمترین عوامل موثر بر حس فضا میباشد. ماده و مصالح از دیرباز تاکنون در نظریات و بینش دانشمندان و نظریه-پردازان تأثیرگذار بوده و برای شاعران و عرفا منبع الهام بودهاست و هریک به طریقی و از دیدگاه خود ماده را تعریف کردهاند. اکثر قریب به اتفاق اندیشمندان معتقد به روح ماده (حس مصالح) میباشند و آنرا در شعرها و مکتوبات خود بیان کردهاند و به تبیین ماده و روح ماده (حس مصالح) پرداختهاند و هریک به ابعاد مختلفی از ماده اشاره کردهاند.نحوه ادراک ماده با حواس مختلف، متفاوت است و هرکدام از آنان کیفیات خاص خود را در درک ماده دارند، از جمله تأثیر روح ماده بر هریک از حواس پنجگانه را میتوان خود اثباتی بر حس مصالح دانست.گذشتگان در دیدگاه فتوت نحوه تعامل با ماده (مصالح) را بیان و ترتیبات خاصی را برای آن قرار دادهاند. ماده در معماری از این دیدگاه دارای مراتب خاص خود میباشد و کنار همنشینی مصالح (ماده) اصولی دارد که به بیان آن پرداختهایم.تنوع مصالح در مزارها و مقبرهها از هر بنای دیگر اسلامی (و حتی غیر اسلامی) بیشتر میباشد و با توجه به انواع مزارها و مقبرهها که دارای سه دسته جمالی، جلالی و جمالی-جلالی هستند، در هریک با توجه به این کیفیات از مصالح جمالیتر در فضاهای جمالی مانند طلا و فلزات فاخر در ضریح و مصالح جلالیتر همچون خشت، آجر و آهن زبر در فضاهای جلالیتر استفاده شده است.در این پژوهش با بررسی سه گروه جهانی، کشوری و منطقهای از حرم امامان و امامزادگان که دارای کیفیات جمالی و جلالی مختلف فضایی و مصالحی میباشند و با بررسی مشی گذشتگان در دیدگاه فتوت و اخوت، به نتایج و الگوهایی برای استفاده از مصالح در هر فضا متناسب با کیفیات جمالی و جلالی آن دست مییابیم.